در دنیای پرشتاب امروز، همه ما برای تأمین نیازهای زندگی ناچار به انتخاب شغلی متناسب با توان و شرایط خود هستیم، اما واقعیت این است که همهی مشاغل به یک اندازه آسان و ایمن نیستند؛ برخی از آنها با فشارهای جسمی، تنشهای روحی و مواجهه با عوامل زیانآور همراهاند و سلامت کارکنان را تهدید میکنند. درست در همین نقطه است که قانون سختی کار یا همان (hardship allowance) که در سال ۱۴۰۴ با اصلاحاتی بهروز شده است، به میدان میآید و با هدف حمایت از افرادی که در «مشاغل سخت و زیانآور» فعالیت میکنند، مزایای ویژهای را پیشبینی کرده است.
اگر میخواهید بدانید شغلتان در فهرست مشاغل مشمول سختی کار قرار دارد و یا نحوه محاسبه سختی کار چگونه است، ادامه این مطلب راهنمایی کامل برای شما خواهد بود.
قانون سختی کار و جایگاه آن در مقررات کار
«سختی کار» در قوانین کار ایران جایگاهی روشن و مشخص دارد و حتی در فرایند حسابداری حقوق و دستمزد نیز بهعنوان یکی از عوامل کلیدی در محاسبه مزایا و پرداختها دیده میشود. ریشه این موضوع در ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی و تبصره ۲ اصلاحی همین ماده است؛ طبق این مقررات، مشاغل سخت و زیانآور به کارهایی گفته میشود که در آنها کارکنان به صورت مداوم یا متناوب با عوامل خارج از ظرفیت طبیعی بدن و روان انسان سر و کار داشته و این شرایط سلامت آنان را تهدید میکند. در چنین محیطهایی، حتی برنامهریزی درست برای اضافه کاری اهمیت زیادی دارد، زیرا فشار بیش از حد میتواند آثار جسمی و روانی این مشاغل را تشدید کند. این عوامل میتوانند شامل:
- شیمیایی (مانند تماس با مواد سمی و بخارات خطرناک)
- مکانیکی (فعالیت با ابزار و دستگاههای سنگین)
- فیزیکی (سرما و گرمای شدید، ارتعاش، صدا)
- بیولوژیکی (قرار گرفتن در معرض میکروبها و عوامل بیماریزا)
باشند و منجر به فشارهای شدید جسمی و روحی، فرسودگی زودرس، آسیبهای حرکتی یا حتی بیماریهای قلبی و عروقی گردند.
این دسته از مشاغل که به نام «مشاغل سخت و زیان آور» شناخته میشوند، معمولاً محیطی خارج از استاندارد داشته و حتی نفس کشیدن در برخی از آنها میتواند خطرناک باشد. به همین دلیل قانون گذاران برای کاهش اثرات منفی چنین شرایطی، امتیازاتی نظیر بازنشستگی پیش از موعد، کاهش ساعت کاری، مرخصی بیشتر و ممنوعیت بهکارگیری زنان و نوجوانان در این محیطها را در نظر گرفتهاند.
انواع مشاغل سخت و زیان آور
مشاغل مشمول سختی کار در قوانین کار ایران به دو دستهی اصلی «الف» و «ب» تقسیم میشوند.
- گروه الف شامل مشاغلی است که هرچند ذاتاً سخت و زیانآورند، اما در صورت اجرای تمهیدات ایمنی و رعایت اصول بهداشتی، میتوان میزان خطر و فشار آنها را بهطور کامل یا دستکم تا حد زیادی کاهش داد.
- در مقابل، گروه ب به کارهایی گفته میشود که حتی با وجود بهکارگیری تجهیزات ایمنی و اقدامات فنی، ماهیت دشوار و آسیبزای آنها کاملاً از بین نمیرود و تنها اندکی تخفیف مییابد.
کارکنان شاغل در این حوزهها از امتیازاتی مانند حق سنوات بالاتر، مرخصی بیشتر و بازنشستگی زودتر از موعد برخوردارند؛ این مزایا برای جبران آسیبهای جسمی و روانی ناشی از شرایط کاری در نظر گرفته شده است. از جمله نمونههای رایج مشاغل سخت و زیانآور در قانون، فارغ از گروهبندی آنها، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- فعالیت در معادن و عملیات استخراج
- کار در ارتفاع یا بر روی دکلهای برق
- اشتغال در محیطهای دارای مواد رادیواکتیو
- مشاغل مرتبط با دامداری و طیور در مقیاس صنعتی
- کار در مخازن بسته یا در مجاورت کورههای ذوب فلزات
- حضور در فضاهای خاص مانند زندانها، ندامتگاهها و مراکز رواندرمانی
- آتشنشانی، خبرنگاری میدانی و رانندگی در حملونقل بار یا مسافر در مسیرهای درون و برونشهری
- برخی مشاغل پزشکی همچون هوشبری، مامایی، فوریتهای پزشکی و کارشناسی علوم آزمایشگاهی
شایان ذکر است که دامنهی این مشاغل گسترده است و برای تشخیص نهایی سختی کار، علاوه بر عنوان شغلی، باید شرایط واقعی محیط کار و ضریب آسیبپذیری آن بررسی گردد؛ سپس با لحاظ مرخصی و دیگر مزایا، وضعیت شاغلان مشخص خواهد شد.
محاسبه سختی کار و مزایای آن
امروزه بیشتر شرکتها برای محاسبه جزئیات حقوقی کارکنان، از جمله قانون سختی کار، از نرم افزار حقوق و دستمزد استفاده میکنند؛ با این حال، دانستن شیوه محاسبه میتواند به درک بهتر حقوق قانونی کمک کند.
«مبلغ سختی کار» درواقع همان حق اضافهای است که به دلیل انجام مشاغل سخت و زیان آور به دستمزد فرد افزوده میشود. سازمان تأمین اجتماعی برای محاسبه حق بیمه و مستمری بازنشستگی این دسته از شاغلان، فرمولی مشخص ارائه کرده است:
حق بیمه سختی کار =(کل سنوات مشمول سختی کار) max × 4% (میانگین حقوق 12 ماه آخر، آخرین حقوق)
مثال ساده
فرض کنید کارگری ۱۰ سال در یک شغل سخت (پس از تاریخ 14/۰۷/1380) کار کرده و میانگین حقوق ۱۲ ماه آخر او ۱۵ میلیون تومان است (آخرین حقوق هم همین مقدار است). محاسبه سهم سختی کار چنین خواهد بود:
6,000,000 = 15,000,000 × 0.04 × 10
یعنی ماهانه حدود ۶ میلیون تومان بهعنوان مبنای حق بیمه سختی کار در نظر گرفته میشود. اگر فرد سابقهای قبل از 14/۰۷/1380 هم داشته باشد، بخش دوم فرمول (۴٪ × مستمری استحقاقی × سنوات قبل از تاریخ یادشده) به این رقم اضافه خواهد شد.
در نظر داشته باشید که با استفاده از یک نرم افزار حسابداری تخصصی، این محاسبات بهسرعت و با دقت انجام شده و کارفرما و کارکنان میتوانند از میزان دقیق حق بیمه و مزایای ناشی از سختی کار مطلع شوند.
در این زمینه، شرکت تخصصی پارسیک حساب با سالها تجربه، نرم افزار حقوق و دستمزد حرفهای ارائه میدهد که محاسبه سختی کار، حق سنوات، مرخصی، اضافهکاری و سایر مزایا را بهسادگی، سریع و شفاف امکانپذیر میکند و از بروز اشتباهات در فرآیندهای حسابداری حقوق و دستمزد جلوگیری مینماید.
محاسبه حقوق و دستمزد کارکنان خود را به پارسیک حساب بسپارید
-
- ✔صدور خودکار فیش حقوقی و تهیه فایل پرداخت بانک
- ✔محاسبه خودکار و دقیق عیدی، سنوات و مساعده
- ✔اتصال یکپارچه و صدور سند خودکار در نرم افزار حسابداری
- ✔مدیریت کامل اطلاعات، قراردادها و مرخصی پرسنل
- ✔ارائه گزارشهای تحلیلی متنوع برای مدیران
حمایتهای سازمان تأمین اجتماعی از شاغلان مشاغل سخت و زیان آور
سازمان تأمین اجتماعی در چارچوب قوانین مربوط به سختی کار در تامین اجتماعی، با ارائه خدمات حمایتی و مزایای ویژه، از کارکنانی که در محیطهای دشوار و زیانآور فعالیت میکنند پشتیبانی کرده تا فشارهای جسمی و روانی ناشی از شرایط کارشان کاهش یابد.
|
نوع خدمت |
توضیح |
مزایا برای شاغلان مشاغل سخت و زیان آور |
|---|---|---|
|
بیمه تأمین اجتماعی |
پوشش هزینههای درمان، از کارافتادگی و فوت |
حمایت از خانواده و تضمین امنیت مالی در صورت بروز حادثه |
|
بیمه حوادث ناشی از کار |
جبران هزینههای درمان و بیماری ناشی از محیط کار |
کاهش دغدغههای ناشی از آسیب شغلی |
|
بیمه بازنشستگی |
حق بیمهای که در طول خدمت پرداخت میشود |
درآمد پایدار در دوران بازنشستگی، محاسبه حق سنوات |
|
خدمات درمانی |
دسترسی به درمان رایگان یا با تعرفه کمتر |
کاهش هزینههای پزشکی و مراقبت از سلامت |
|
کمکهای مالی |
پرداخت کمک به کارگران آسیبدیده یا بیمار |
جبران بخشی از هزینههای زندگی |
|
بازنشستگی پیش از موعد و مزایای تکمیلی |
امکان بازنشستگی با سابقه ۲۰ سال مداوم یا ۲۵ سال متناوب |
افزایش تعداد مرخصی، کاهش ساعت کاری، محدودیت اضافهکاری و حفاظت از سلامت کارکنان |
مراحل درخواست سختی کار و نهادهای مسئول بررسی
برای آنکه کارکنان یا کارفرمایان بتوانند از مزایای قانون سختی کار 1404 و فوقالعاده مربوط به آن بهرهمند شوند، لازم است ابتدا شغلشان بهعنوان مشاغل مشمول سختی کار تأیید شود. طبق ماده ۹ آییننامه اجرایی (اصلاحی ۱۴۰۴)، این فرایند نسبت به گذشته سادهتر و کاملاً الکترونیکی شده است. در ادامه، خلاصهای از مراحل اصلی آورده شده است:
ثبت درخواست
همانگونه که اشاره شد، کارگران و کارفرمایان، همچنین نهادهایی مانند وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، تشکلهای کارگری و کارفرمایی، سازمان تأمین اجتماعی و وزارت بهداشت، میتواند نسبت به این موضوع اقدام نمایند.
کافی است به سامانه رسمی مشاغل سخت و زیان آور به نشانی sakht.mcls.gov.ir وارد شوید و در بخش «ثبتنام جدید»، اطلاعات هویتی و بیمهای خود را وارد نمایید. پس از تکمیل فرمها، سامانه یک کد رهگیری صادر میکند که برای پیگیری وضعیت درخواست ضروری است.
بررسی درخواست
پروندهها در گام بعدی توسط کارشناسان سازمان تأمین اجتماعی و کمیته اجرایی مشاغل سخت و زیان آور بررسی میشود تا مشخص گردد شغل شما در گروه «الف» یا «ب» قرار دارد و مشمول مزایای سختی کار هست یا خیر.
تأیید نهایی
اگر درخواست در مراحل کارشناسی پذیرفته شود، پرونده به کمیته بدوی تشخیص مشاغل مشمول سختی کار استان ارجاع میشود. این کمیته با حضور نمایندگان تأمین اجتماعی، وزارت کار، بهداشت حرفهای، کارگران و کارفرمایان تشکیل شده و رأی نهایی را صادر میکند. پس از تأیید، میتوانید از مزایای قانونی سختی کار مانند فوقالعاده ویژه و محاسبه سابقه بازنشستگی با ضریب مخصوص بهرهمند شوید.
در نظرداشته باشید که استفاده از سامانه آنلاین سریعترین و مطمئنترین راه ثبت و پیگیری درخواست است؛ هرچند در شرایط خاص، امکان مراجعه حضوری به ادارات کار نیز وجود دارد.
پس از تأیید شغل بهعنوان «سخت و زیانآور»، نرمافزارهای تخصصی حقوق و دستمزد محاسبه حق سختی کار، بیمه و سایر مزایا را بهصورت دقیق و خودکار انجام داده و فرآیند مدیریت حقوق کارکنان را سادهتر کنند.
شرایط بازنشستگی کارگران در مشاغل سخت و زیان آور بر اساس مقررات ۱۴۰۴
پس از آشنایی با نحوه محاسبه حق سختی کار، بهتر است شرایط بازنشستگی در این مشاغل را نیز مرور کنیم. شرایط بازنشستگی کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان آور بهگونهای تنظیم شده است که فشارهای جسمی و روانی ناشی از این نوع فعالیتها جبران شود و کارکنان بتوانند زودتر از مشاغل عادی از مزایای بازنشستگی بهرهمند گردند. بر اساس مقررات روز تأمین اجتماعی، این شرایط به شکل زیر است:
سابقه کار
- اگر کارگر ۲۰ سال سابقه مداوم و متوالی در مشاغل سخت و زیان آور همراه با پرداخت بیمه داشته باشد، میتواند بدون محدودیت سنی بازنشسته شود.
- در صورتی که سابقه کار در این مشاغل بهصورت غیرمتوالی یا متناوب باشد، داشتن ۲۵ سال سابقه با پرداخت حق بیمه، شرط بازنشستگی است.
محاسبه سابقه
- هر سال فعالیت در مشاغل سخت و زیان آور با ضریب ۱.۵ محاسبه میشود؛ یعنی مثلاً ۱۰ سال سابقه در چنین مشاغلی معادل ۱۵ سال سابقه در مشاغل عادی به حساب میآید.
شرایط سنی
- برخلاف مشاغل عادی که محدودیت سنی برای بازنشستگی وجود دارد، در مشاغل سخت و زیان آور سن بازنشستگی مطرح نیست؛ تنها داشتن سابقه کافی، ملاک است.
حقوق بازنشستگی و مزایا
- در صورت احراز ۲۰ سال سابقه مداوم یا ۲۵ سال سابقه متناوب، کارگر میتواند با ۳۰ روز حقوق کامل بازنشسته شود و همچنان از مزایای دیگر مانند حق سنوات استفاده کند.
شرایط خاص
- اگر کارگری به دلیل ماهیت شغل و سختیهای آن دچار مشکلات جسمی یا روانی شود، میتواند حتی پیش از تکمیل سابقه کامل و با تأیید کمیسیونهای پزشکی، از بازنشستگی پیش از موعد بهرهمند گردد.
سابقه ترکیبی
- چنانچه بخشی از سابقه فرد در مشاغل عادی و بخشی در مشاغل سخت باشد، سالهای مربوط به مشاغل سخت با ضریب ۱.۵ محاسبه میشود و به سنوات عادی افزوده خواهد شد.
این مقررات با هدف پاسداشت تلاش کارگران و کاهش فشار ناشی از محیطهای زیانآور تدوین شده است و به آنان امکان میدهد با آرامش بیشتری به آینده شغلی و دوران بازنشستگی خود نگاه کنند.
جمعبندی
«سختی کار» فقط یک اصطلاح قانونی نیست؛ ابزاری است برای قدردانی از کسانی که در محیطهای پرخطر یا فرساینده، سلامت خود را برای پیشبرد کار به خطر میاندازند. آشنایی با قوانین بهروز شده ۱۴۰۴ و مراحل درخواست آن، به کارفرمایان و کارکنان کمک میکند تا حقوق و تعهداتشان را دقیقتر بشناسند، اما اجرای درست محاسبات و ثبت مزایا نیازمند سیستمی منظم است. نرمافزارهای حقوق و دستمزد پارسیک حساب با قیمتی مناسب و پشتیبانی حرفهای، محاسبه حق سختی کار، بیمه، اضافهکاری، مرخصی و سایر مزایا را بهصورت خودکار و بدون خطا انجام داده و مدیریت مالی و منابع انسانی را ساده، سریع و شفاف میکنند؛ انتخابی هوشمندانه برای سازمانهایی که به دنبال نظم و آرامش در فرآیند پرداخت حقوق هستند.
سوالات متداول
مدت زمان آماده شدن پاسخ سختی کار چقدر است؟
در حال حاضر بهدلیل حجم زیاد پروندهها، صدور رأی درباره درخواست سختی کار ممکن است تا حدود یک سال طول بکشد. با این حال، سه ماه پس از ثبت درخواست میتوانید برای پیگیری وضعیت، به اداره کل کار استان خود مراجعه کنید.
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور چیست؟
کارکنانی که ۲۰ سال بهطور مداوم یا ۲۵ سال بهصورت غیرمتوالی در مشاغل سخت و زیان آور سابقه داشته باشند و در این مدت حق بیمه خود را بهطور کامل پرداخت کرده باشند، میتوانند بدون در نظر گرفتن سن، بازنشسته شوند.
مرخصی سالانه برای مشاغل سخت و زیان آور چگونه محاسبه میشود؟
کارگرانی که در محیطهای سخت و زیانآور فعالیت میکنند، سالانه ۵ هفته مرخصی با حقوق دارند و معمولاً میتوانند این مرخصی را در دو بخش، هر شش ماه یکبار، استفاده کنند.
آیا روزهای تعطیل رسمی در سابقه مشاغل سخت و زیان آور محاسبه میشوند؟
بله؛ طبق مقررات، تعطیلات رسمی و روزهای استراحت هفتگی هم جزو سابقه کار در مشاغل سخت و زیان آور به حساب میآیند.
آیا دوران دریافت بیمه بیکاری جزو سابقه مشاغل سخت و زیان آور است؟
بله؛ اگر پیش از استفاده از بیمه بیکاری در شغل سخت مشغول بودهاید یا حداکثر دو ماه پس از پایان آن دوباره به چنین کاری بازگردید، این مدت بهعنوان سابقه در مشاغل سخت محاسبه میشود.
