راهنمای کامل قانون مرخصی ۱۴۰۴؛ انواع مرخصی و نحوه محاسبه آن

مرخصی، یکی از شیرین‌ترین بخش‌های تقویم کاری است؛ فرصتی برای نفس کشیدن، تجدید انرژی و رسیدگی به زندگی شخصی؛ اما آیا می‌دانید قانون مرخصی 1404 چه تغییراتی را با خود آورده و چه فرصت‌ها یا محدودیت‌هایی در دل خود دارد؟ در این مقاله، با نگاهی دقیق و کاربردی، به بررسی جزئیات قانون مرخصی می‌پردازیم؛ از سهمیه روزهای استحقاقی گرفته تا نکاتی که دانستن آن‌ها می‌تواند تفاوت بزرگی در برنامه‌ریزی شغلی شما ایجاد کند. اگر می‌خواهید از مرخصی‌هایتان هوشمندانه‌تر استفاده کنید، ادامه این مطلب را از دست ندهید.

مرخصی چیست

مرخصی، یا همان leave در زبان انگلیسی، چیزی فراتر از یک واژه ساده است؛ حقی بنیادین و رسمی در حسابداری حقوق و دستمزد که به کارگران و کارمندان اجازه می‌دهد تا در روزهای غیرتعطیل، با دلایلی مشخص و قانونی، از محیط کار فاصله بگیرند. این حق که ریشه‌ای دیرینه در نظام‌های کاری دارد، در قانون کار جمهوری اسلامی ایران نیز به‌طورجدی مورد تأکید قرار گرفته است.

در سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف، فرآیند گرفتن مرخصی می‌تواند شکل‌های گوناگونی داشته باشد، اما در اغلب مواقع، درخواست مرخصی به‌صورت مکتوب به مدیر ارائه شده و پس از بررسی و تأیید، با امضای برگه مرخصی رسمیت پیدا می‌کند؛ فرایندی ساده، اما پر اهمیت که احترام به حقوق انسانی را در دل ساختار اداری زنده نگه می‌دارد.

قانون مرخصی در سال 1404

قانون مرخصی وزارت کار در حقوق 1404 با هدف ایجاد تعادل میان زندگی کاری و شخصی کارکنان طراحی شده است. بر اساس این قانون، هر کارگر یا کارمند مشمول، سالانه از ۳۰ روز مرخصی استحقاقی با حقوق برخوردار است که ۹ روز آن را می‌توان در تعطیلات رسمی یا آخر هفته‌ها استفاده کرد.

این مرخصی‌ها معمولاً به سال بعد منتقل نمی‌شوند، مگر با رضایت کارفرما. همچنین در این قانون، موارد خاصی مانند مرخصی استعلاجی، زایمان، ازدواج و فوت بستگان درجه‌یک، نیز در نظر گرفته شده تا افراد در موقعیت‌های خاص، بدون دغدغه بتوانند از حقوق قانونی خود بهره‌مند شوند. مجموعه این مقررات، گامی مؤثر در جهت افزایش آرامش روانی، سلامت فردی و ارتقاء بهره‌وری در محیط کار به شمار می‌رود.

انواع مرخصی در قانون کار 1404

یکی از دغدغه‌های همیشگی کارمندان و کارگران، استفاده درست از مرخصی‌ها طبق قانون و قرارداد کاری است. این روزها محاسبه دقیق مرخصی، حقوق و مزایا با کمک نرم افزار حقوق و دستمزد انجام می‌شود، اما همچنان آگاهی از انواع مرخصی‌ برای حفظ حقوق هر دو طرف، ضروری و کاربردی است. مرخصی‌ها می‌توانند با حقوق یا بدون حقوق باشند و هرکدام شرایط خاص خود را دارند.

مرخصی استحقاقی

مرخصی استحقاقی یا سالانه، تعداد روزهایی است که کارمند یا کارگر می‌تواند بدون حضور در محل کار، از حقوق خود بهره‌مند شود. بر اساس قانون کار، به ازای هر ماه ۲.۵ روز مرخصی تعلق می‌گیرد که معادل ۲۶ روز در سال است. در پایان سال، اگر بخشی از این مرخصی‌ها استفاده نشده باشد، می‌توان تا ۹ روز آن را به سال بعد منتقل کرد و مابقی باید به صورت نقدی محاسبه و پرداخت گردد.

مرخصی استعلاجی

این نوع مرخصی به هنگام بیماری یا مشکلات سلامتی به کارکنان تعلق می‌گیرد. در دوران همه‌گیری کرونا، استفاده از مرخصی استعلاجی بسیار افزایش یافت. قانون کار محدودیتی برای مدت این مرخصی تعیین نکرده و میزان آن بر اساس نظر پزشک معالج مشخص می‌شود. در این زمان، کارگر ۷۵٪ حقوق روزانه خود را دریافت کرده و این روزها به‌عنوان مرخصی محسوب می‌شوند.

مرخصی ساعتی

مرخصی ساعتی بخشی از مرخصی استحقاقی است که به جای غیبت کامل یک روز، ساعات مشخصی از روز کاری به مرخصی اختصاص می‌یابد. اگر مجموع ساعات مرخصی ساعتی بیشتر از ۸ ساعت شود، معادل یک روز کامل محاسبه می‌شود. استفاده بیش از این میزان می‌تواند منجر به کسر حقوق گردد.

مرخصی ازدواج

مطابق ماده ۷۳ قانون کار، کارکنان هنگام ازدواج از ۳ روز مرخصی با حقوق برخوردارند. این مرخصی علاوه بر ۲۶ روز مرخصی استحقاقی بوده و قابل انتقال به سال بعد نیست.

مرخصی فوت اقوام درجه یک

در صورت فوت همسر، والدین یا فرزندان، کارمند یا کارگر حق استفاده از ۳ روز مرخصی با حقوق را دارد که به مرخصی سالانه اضافه شده و قابل انتقال نیست و باید در زمان وقوع فوت استفاده گردد.

مرخصی بین تعطیلی

قانون کار برای روزهای بین تعطیلات مرخصی خاصی پیش‌بینی نکرده است، اما کارکنان می‌توانند برای این روزها از مرخصی استحقاقی خود استفاده کنند تا در محل کار حضور نداشته باشند.

مرخصی زایمان

مرخصی زایمان ویژه بانوان شاغل است و در شرکت‌های مختلف معمولاً بین ۶ تا ۹ ماه تعیین می‌شود. طبق ماده ۶۷ قانون کار مصوب سال ۱۳۹۲، بانوان در این مدت از سابقه بیمه و پرداخت حقوق خود اطمینان دارند. علاوه بر این، پدر فرزند نیز می‌تواند از دو هفته مرخصی اجباری تشویقی با حقوق بهره‌مند شود تا در کنار خانواده باشد.

مرخصی حج

کارگران و کارمندان می‌توانند برای انجام فریضه حج واجب تمتع، از یک ماه مرخصی با حقوق بهره‌مند شوند که به کمک نرم افزار حسابداری، بر اساس ۲۶ روز مرخصی سالانه محاسبه می‌گردد. اگر فرد کمتر از ۳۰ روز مرخصی استحقاقی داشته باشد، روزهای اضافی مرخصی بدون حقوق محسوب می‌شوند. این مرخصی فقط برای حج تمتع است و برای حج عمره مرخصی بدون حقوق با دلایل سفر طولانی قابل استفاده می‌باشد.

مرخصی بدون حقوق

زمانی که کارمند یا کارگری نیاز به ترک کار برای مدت طولانی دارد، می‌تواند از مرخصی بدون حقوق استفاده کند. در این حالت، وضعیت کاری او به حالت تعلیق درمی‌آید و سابقه یا حقوقی برای این مدت محاسبه نمی‌شود. حداکثر مدت این مرخصی دو سال است و تنها تعهد کارفرما نگهداری جایگاه شغلی فرد خواهد بود. دلایل رایج این نوع مرخصی شامل مسائل خانوادگی، تحصیل، امور شخصی، سفرهای طولانی یا دوره‌های آموزشی است.

مرخصی پاس شیر

مرخصی پاس شیر مخصوص مادران شیرده است که فرزند شیرخواره دارند و به منظور تشویق فرزندآوری در ماده ۶ قانون کار، روزی یک ساعت مرخصی با حقوق به مدت دو سال برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. این زمان می‌تواند در ابتدای یا انتهای ساعت کاری استفاده شود. اگر مادر چند فرزند شیرخواره داشته باشد، برای هر کودک یک ساعت مرخصی شیردهی اختصاص می‌یابد.

تفاوت مرخصی کارمندان رسمی، قراردادی و پیمانی

در جدول زیر، تفاوت‌های اصلی مربوط به تعداد روزهای مرخصی، شرایط استفاده و نکات حقوقی-اجرایی برای هر نوع قرارداد کاری (رسمی، قراردادی و پیمانی) به‌صورت خلاصه آورده شده است. این مقایسه به شما کمک می‌کند تا با توجه به نوع قرارداد، از حقوق مرخصی خود بهتر آگاه شوید و بتوانید به‌درستی از آن‌ها استفاده کنید.

نوع قرارداد	نکات حقوقی و اجرایی مهم	مرخصی ازدواج و فوت بستگان	مرخصی استعلاجی	امکان انتقال مرخصی به سال بعد	تعداد روز مرخصی استحقاقی سالانه
رسمی	سابقه بیمه و مزایا کامل محسوب می‌شود؛ امنیت شغلی بالا	3 روز با حقوق	بدون محدودیت	تا 9 روز با رضایت کارفرما	30 روز
قراردادی	مرخصی‌ها بر اساس مفاد قرارداد است؛ ممکن است محدودیت وجود داشته باشد	3 روز با حقوق	بر اساس قرارداد	معمولاً انتقال محدود یا ممنوع	معمولا 26 تا 30 روز (بسته به قرارداد)
پیمانی	حقوق و مزایا مطابق پیمان؛ سابقه بیمه کامل است	3 روز با حقوق	بر اساس قرارداد	معمولا انتقال مرخصی مجاز نیست	معمولا 26 روز

 

نحوه محاسبه مرخصی در سال ۱۴۰۴

نحوه محاسبه مرخصی در قانون کار 1404 با تأکید بر شفاف‌سازی، تعادل بین زندگی کاری و شخصی و هماهنگی با ساختارهای اداری مدرن به‌روزرسانی شده است. در ادامه، محاسبه انواع مرخصی‌ها همراه با فرمول دقیق، مثال عددی و نکات اجرایی توضیح داده می‌شود.

فرمول مرخصی استحقاقی ماهانه و سالانه

مرخصی استحقاقی سالانه = 2.5 روز × 12 ماه = 30 روز در سال

توجه داشته باشید که برخلاف سال‌های قبل که معمولاً عدد ۲۶ روز برای مرخصی استحقاقی در نظر گرفته می‌شد، طبق بخشنامه‌های جدید در سال ۱۴۰۴، مرخصی استحقاقی با حقوق برای کارگران و کارمندان مشمول قانون کار، ۳۰ روز کامل در سال تعیین شده است.

از این ۳۰ روز، حداکثر ۹ روز آن را می‌توان به سال بعد انتقال داد (در صورت عدم استفاده و با رضایت کارفرما). مابقی باید در پایان سال یا تسویه حساب به‌صورت نقدی پرداخت شود.

مثال:

محاسبه مرخصی استحقاقی برای یک کارمند با ۹ ماه سابقه کار در سال ۱۴۰۴:

۲.۵ روز×۹ ماه=۲۲.۵ روز مرخصی

اگر این شخص 15 روز مرخصی استفاده کرده باشد، مانده مرخصی:

۲۲.۵−۱۵=۷.۵ روز مانده مرخصی

و اگر تا پایان سال از این ۷.۵ روز استفاده نکند:

فقط ۷.۵ روز × تا ۹ روز → قابل انتقال یا تسویه نقدی (بنا به توافق).

مرخصی ساعتی چگونه محاسبه می‌شود؟

فرمول تبدیل ساعت به روز مرخصی عبارت است از:

تعداد روز مرخصی  =   مرخصی ساعت تعداد8

مثال: اگر فردی در طول ماه 16 ساعت مرخصی ساعتی بگیرد:

تعداد روز مرخصی  =   ساعت 16روز در ساعت 8   =  2 روز

 

محاسبه مرخصی ذخیره‌شده برای تسویه حساب

در زمان تسویه حساب یا پایان همکاری، میزان مرخصی استفاده‌نشده به‌صورت نقدی محاسبه می‌گردد. فرمول نقدی‌سازی مرخصی استفاده‌نشده به صورت زیر است:

مبلغ مرخصی نقدی = تعداد روزهای مرخصی باقی‌مانده × حقوق روزانه

برای محاسبه حقوق روزانه، از فرمول زیر استفاده می‌شود:

حقوق روزانه = ماهانه حقوق30

در مثال عددی فرض کنید:

حقوق ماهانه: ۱۵,۰۰۰,۰۰۰ تومان

مرخصی استفاده‌نشده: 7.5 روز

ابتدا حقوق روزانه را حساب می‌کنیم:

تومان  500.000 = 15.000.00030

سپس مبلغ مرخصی نقدی:

مبلغ مرخصی نقدی 3.750.000 = 7.5 × 400.000

 

بنابراین در پایان همکاری، به این فرد 3,750,000 تومان بابت مرخصی استفاده‌نشده پرداخت خواهد شد.

محاسبه مرخصی بدون حقوق

مرخصی بدون حقوق، حقوق ماهانه یا مزایا ندارد؛ اما نکته مهم این است که:

• بیمه در این مرخصی پرداخت نمی‌شود (مگر توافق خاص با کارفرما باشد).
• سابقه کاری محاسبه نمی‌گردد.
• و تا حداکثر ۲ سال قابل اخذ است (با موافقت کارفرما).

نکات طلایی قانون مرخصی ۱۴۰۴

در بخش‌های بالا، نحوه محاسبه آن دسته از مرخصی‌هایی که دارای فرمول و معیارهای عددی بودند، به‌طور دقیق بررسی شد. حالا برای جمع‌بندی و ساده‌سازی درک مطالب، جدول زیر به‌صورت خلاصه، ویژگی‌های کلیدی انواع مرخصی طبق قانون مرخصی ۱۴۰۴ را ارائه می‌دهد:

نوع مرخصی	پرداخت نقدی در تسویه	تعداد روز / مدت	انتقال‌پذیر	با حقوق
استحقاقی	✅	۳۰ روز در سال	تا ۹ روز	✅
استعلاجی	❌	نامحدود (طبق نظر پزشک)	❌	✅ (تأمین اجتماعی)
زایمان (مادر)	❌	۹ ماه	❌	✅
زایمان (پدر)	❌	۲ هفته	❌	✅
ازدواج	❌	۳ روز	❌	✅
فوت بستگان درجه‌یک	❌	۳ روز	❌	✅
بدون حقوق	❌	حداکثر ۲ سال	❌	❌
حج تمتع	❌	۳۰ روز	❌	✅
ساعتی	✅ (در تسویه محاسبه می‌شود)	بر اساس ساعات	در قالب روز	✅
پاس شیر	❌	۱ ساعت در روز (تا ۲ سال)	❌	✅

نکته: تنها مرخصی‌هایی که به شکل تجمیعی ذخیره می‌شوند و در پایان همکاری قابلیت تبدیل به وجه نقد دارند، مرخصی‌های استحقاقی و ساعتی هستند. سایر مرخصی‌ها باید در همان بازه مربوطه استفاده شوند و قابل انتقال یا نقدی‌سازی نیستند.

محاسبه دقیق مرخصی، کاری فراتر از یک جمع و تفریق ساده!

در نگاه اول، محاسبه مرخصی شاید ساده به نظر برسد، اما وقتی پای انواع مرخصی، قوانین به‌روزشده، فرمول‌های عددی، انتقال به سال بعد و تسویه حساب به میان می‌آید، حتی یک اشتباه کوچک می‌تواند منجر به نارضایتی کارکنان یا هزینه‌های اضافه برای کارفرما شود.

اینجاست که انواع نرم افزار حسابداری تخصصی، مثل نرم‌افزار حقوق و دستمزد پارسیک حساب، وارد عمل می‌شوند. این ابزارها با دقت بالا، به‌روزرسانی دائمی قوانین و سرعت محاسبه، خیال سازمان‌ها را از بابت مدیریت هوشمند مرخصی‌ها راحت می‌کنند. دیگر نیازی به حدس و گمان نیست؛ همه چیز دقیق، شفاف و حرفه‌ای محاسبه خواهد شد.

آیا مبلغ مرخصی به وراث کارگر پرداخت می‌شود؟

در صورت فوت کارگر، مرخصی استفاده‌نشده او بر اساس حقوق روزانه محاسبه شده و به وراث قانونی پرداخت می‌گردد. البته برای دریافت این مبلغ، باید مراحل قانونی مربوط به تعیین وراث یا قیم آن‌ها به‌طور کامل انجام شده باشد.

اگر کارگر روزهای مرخصی ذخیره داشته باشد، مبلغ آن به وراث تعلق می‌گیرد، در غیر این صورت مبلغی پرداخت نخواهد شد. همچنین در مواردی مانند از کارافتادگی، بازنشستگی یا تعطیلی کارگاه، مرخصی باقیمانده کارگر محاسبه و پرداخت می‌شود.

لازم به ذکر است که مبلغ مربوط به تعطیلی کارگاه به صورت جداگانه پرداخت نمی‌شود و در کنار سایر حقوق و مزایا در مجموع مطالبات فرد لحاظ می‌گردد.

تأثیر افزایش حقوق پایه ۱۴۰۴ بر ارزش مرخصی‌های ذخیره‌شده

با اجرای افزایش حقوق پایه در سال ۱۴۰۴، ارزش ریالی مرخصی‌های ذخیره‌شده کارکنان نیز به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار می‌گیرد. این به آن معناست که هر روز مرخصی استفاده‌نشده، اکنون مبلغ بیشتری را در زمان تسویه حساب یا پایان همکاری به خود اختصاص می‌دهد.

همان‌طور که در محاسبات دیدیم،  مبلغ قابل پرداخت بابت مرخصی‌های باقی‌مانده برابر است با تعداد روزهای مرخصی ضربدر حقوق روزانه به‌روز شده فرد؛ بنابراین، هرگونه تغییر در پایه حقوق، می‌تواند تفاوت قابل‌توجهی در رقم نهایی پرداختی به همراه داشته باشد.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

مرخصی، به‌عنوان یکی از کلیدهای مهم تعادل بین زندگی کاری و شخصی، در قانون کار ۱۴۰۴ با دقت و توجه ویژه‌ای تنظیم شده است، اما محاسبه دقیق بر طبق قانون مرخصی 1404، پیچیدگی‌هایی دارد که نیازمند دانش به‌روز و ابزارهای تخصصی است؛ نرم‌افزار حسابداری و حقوق و دستمزد «پارسیک حساب» با امکانات پیشرفته و به‌روزرسانی مستمر، این محاسبات را به صورت کاملاً دقیق و منطبق با قوانین انجام داده و به شما کمک می‌کند بهره‌وری سازمانتان را افزایش دهید؛ بنابراین پیش از خرید، حتماً از مشاوره کارشناسان مجرب پارسیک بهره‌مند شده تا بهترین انتخاب را داشته باشید و با استفاده از این نرم‌افزار، مدیریت هوشمند، قانونی و بدون خطا در امور مرخصی و حقوق و دستمزد را تجربه نمایید.