کسری کار چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟ (راهنمای کامل قانون کار ۱۴۰۴)

در دنیای پرشتاب امروز، رعایت نظم در ساعت کاری و تعهد به وظایف، ستون اصلی موفقیت سازمان‌هاست. با این حال حتی منظم‌ترین کارکنان هم گاهی به‌خاطر ترافیک یا ترک زودهنگام با پدیده‌ای به نام کسری کار روبه‌رو می‌شوند؛ مفهومی که در دل قانون کسری کار جای دارد و مستقیماً بر حقوق اثر می‌گذارد. شناخت درست این موضوع و استفاده از ابزارهایی چون نرم افزار حقوق و دستمزد به مدیران کمک می‌کند تا محاسبه دقیق جریمه کسری کار و برقراری توازن میان دستمزد، اضافه کاری و سایر کسورات را تضمین کرده و محیطی شفاف و منظم بسازند.

قانون کسری کار در قانون ایران

کسری کار به وضعیتی گفته می‌شود که کارگر یا کارمند در ساعات تعیین‌شده طبق قرارداد یا قانون کسری کار حضور کامل نداشته و میزان کارکرد او کمتر از ساعت کاری موظفی گردد. این وضعیت معمولاً باعث کسر از حقوق و اعمال بخشی از کسورات شده و گاهی محرومیت از برخی مزایا را نیز در پی دارد. بر اساس قوانین جاری، این موضوع به شکل زیر تعریف و بررسی می‌گردد:

• بر خلاف اضافه کاری که در ماده ۵۹ قانون کار با ضریب ۴۰٪ مازاد بر مزد عادی مشخص شده است، برای کسری کار هیچ ضریب جبرانی در قانون نیامده و صرفاً به میزان کاهش ساعت کار، از حقوق و مزایا کسر می‌شود.
• طبق تبصره ۱ ماده ۵۱ قانون کار، ساعت کار هفتگی کارگران ۴۴ ساعت است؛ هرگونه کاهش از این مقدار (بدون مجوز قانونی یا مرخصی موجه) به‌عنوان کسری کار شناخته می‌شود.
• ماده ۳۹ قانون کار تصریح می‌کند که مزد و مزایای کارگر به نسبت مدت کار انجام‌شده محاسبه خواهد شد؛ بنابراین اگر ساعت کاری کمتر از میزان موظفی باشد، حقوق به همان نسبت کاهش می‌یابد.
• در قانون کسری کار امسال نیز تغییر ویژه‌ای برای تعیین ضریب یا فرمول جدید دیده نمی‌شود و همچنان مبنای محاسبه، حداقل دستمزد و مقررات مربوط به حقوق ۱۴۰۴ است.

به زبان ساده، کسری کار در قانون یعنی کاهش مبلغ دریافتی ماهانه به دلیل غیبت، تأخیر یا ترک زودهنگام محل کار، که به نسبت کمبود ساعت از حقوق کسر می‌شود.

محاسبه کسری کار

بر اساس آخرین مقررات قانون کار و مطابق تبصره ۱ ماده ۵۱ قانون کار (۴۴ ساعت کار در هفته)، محاسبه کسری کار در حقوق 1404  باید با در نظر گرفتن «ساعت کاری قانونی» و نرخ ساعتی حقوق انجام شود. روش استاندارد و قانونی به این صورت است:

تعیین ساعات کاری موظف ماهانه

• قانون، ۴۴ ساعت کار در هفته را مبنا قرار می‌دهد.
• با تقسیم ۴۴ ساعت بر ۶ روز (یا بر تعداد روزهای کاری توافقی) و ضرب در ۴٫۳۴ (تعداد متوسط هفته‌های هر ماه)، ساعت کاری موظف ماهانه تقریباً ۲۲۰ ساعت خواهد بود.

تعیین نرخ ساعتی حقوق

حقوق و مزایای ثابت ماهانه ÷ ۲۲۰ ساعت = مزد ساعتی قانونی.

(این روش بر اساس بخشنامه‌های شورای عالی کار، برای محاسبه «حقوق ۱۴۰۴» معتبر است.)

محاسبه ساعات کسری کار

ساعات کاری موظف در ماه − مجموع ساعات حضور واقعی = میزان کسری کار.

محاسبه مبلغ کسری کار

ساعات کسری کار × مزد ساعتی = مبلغی که به‌عنوان کسورات از حقوق کسر می‌شود.

مثال عملی (سال ۱۴۰۴)

فرض کنید:

حقوق پایه و مزایای ثابت ماهانه = ۲۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

ساعات کاری موظف ماهانه = ۲۲۰ ساعت

ساعات کسری کار = ۱۰ ساعت

گام‌به‌گام:

نرخ ساعتی حقوق

20,000,000220 90,909  =   تومان

مبلغ کسری کار

909,090  =   90,909  × 10 تومان

• بنابراین، ۹۰۹,۰۹۰ تومان به‌عنوان کسری کار از حقوق این فرد کسر و در بخش کسورات فیش حقوقی درج می‌گردد.

توجه داشته باشید که استفاده از «ساعت کار موظفی روزانه» برای محاسبه کسری کار می‌تواند باعث کسر مبلغی بیش از میزان واقعی شود. طبق رویه رسمی و قانون کسری کار، در فرآیند حسابداری حقوق و دستمزد همواره باید حقوق ماهانه را بر ساعات کاری قانونی ماه تقسیم کرد تا نرخ ساعتی دقیق به دست آید.

ساده‌سازی محاسبات کسری کار با فناوری روز

خوشبختانه، امروزه این محاسبات دیگر به‌صورت دستی و پرخطا انجام نمی‌شود؛ بلکه با استفاده از نرم افزار حقوق و دستمزد می‌توان همه مراحل را به‌روز و بدون اشتباه محاسبه نمود. در همین راستا، شرکت حرفه‌ای «پارسیک حساب» با سال‌ها تجربه در طراحی انواع نرم افزار حسابداری، فرآیند مدیریت حقوق و دستمزد و کنترل کسورات را برای مدیران ساده و مطمئن کرده است.

جریمه کسری کار و غیبت در قانون ۱۴۰۴

بر اساس آخرین اصلاحات قانون کار امسال، برای کارکنانی که بدون دلیل موجه غیبت می‌کنند یا دچار کسری کار می‌شوند، تنبیهات مشخصی پیش‌بینی شده است. این تنبیهات به‌صورت مرحله‌ای و با تکرار تخلف تا چهار مرتبه اعمال شده و در هر نوبت، شدت برخورد افزایش می‌یابد:

• نوبت اول: عدم پرداخت مزد و مزایای جنبی به نسبت مدت غیبت یا کسری کار، همراه با اخطار کتبی که در پرونده پرسنلی ثبت می‌شود.
• نوبت دوم: عدم پرداخت مزد و مزایای جنبی مربوط به ساعات غیبت یا کسری کار، به‌همراه توبیخ کتبی و درج در پرونده.
• نوبت سوم: علاوه بر کسر مزد و مزایای مرتبط، توبیخ کتبی در پرونده درج می‌شود و با استناد به ماده ۲۷ قانون کار، کمیته انضباطی می‌تواند تصمیمات لازم از جمله تغییر جایگاه یا حتی پیشنهاد فسخ قرارداد را بررسی کند.
• نوبت چهارم: در صورت تداوم غیبت یا جریمه کسری کار در چهارمین مرتبه، کارفرما می‌تواند موضوع اخراج را به مدیریت یا هیئت رسیدگی ارجاع دهد.

 

این مراحل نشان می‌دهد که قانون، هم حقوق کارگر و هم الزامات انضباطی محیط کار را در نظر گرفته است؛ بنابراین رعایت ساعات حضور و جلوگیری از ایجاد کسورات ناشی از غیبت یا کسری کار، برای حفظ امنیت شغلی و بهره‌وری سازمان اهمیت فراوانی دارد.

نحوه اعمال حق بیمه در صورت کسری کار

حق بیمه تأمین اجتماعی بر اساس روزهای کاری و حقوق مشمول بیمه محاسبه و پرداخت می‌گردد. وقتی کارمند یا کارگر دچار کسری کار می‌شود، مبلغ حقوق و مزایای او به نسبت ساعات غیبت یا تأخیر کاهش یافته و این کاهش در نرم ‌افزار حسابداری نیز ثبت می‌گردد.

اما در خصوص بیمه، طبق مقررات سازمان تأمین اجتماعی و بخشنامه‌های سال ۱۴۰۴، بیمه بابت «روز» محاسبه شده و امکان کسر ساعتی وجود ندارد. بنابراین حتی اگر فرد در یک روز کمتر از ساعت کاری موظفی حضور داشته باشد، کارفرما موظف است حق بیمه آن روز را به‌صورت کامل پرداخت کند. به بیان ساده:

• کاهش حقوق به میزان ساعات کسری کار محاسبه و در فیش حقوقی و بخش کسورات درج می‌گردد.
• حق بیمه تأمین اجتماعی برای همان روز، به‌طور کامل و بدون کاهش، پرداخت می‌شود؛ زیرا بیمه براساس ساعت، محاسبه نمی‌گردد، بلکه بر پایه روزهای حضور در لیست بیمه است.

این روش باعث می‌شود سوابق بیمه‌ای کارگر یا کارمند در اثر کسری ساعت دچار خلل نشود، هرچند مبلغ حقوق دریافتی او به دلیل جریمه کسری کار کمتر خواهد بود.

تفاوت کسری کار با غیبت و مرخصی استحقاقی

بسیاری از کارکنان و حتی مدیران در تمایز «کسری کار»، «غیبت» و «مرخصی استحقاقی» سردرگم می‌شوند، در حالی‌ که هر کدام پیامد متفاوتی بر حقوق، بیمه و سوابق شغلی دارند. جدول زیر خلاصه‌ای ساده و کاربردی از تفاوت‌های این سه مورد است.

مورد	تعریف کوتاه	تأثیر بر حقوق	بیمه و سوابق	مجوز/ثبت	نکته کلیدی
کسری کار	حضور کمتر از ساعات موظفی (تأخیر، ترک زودهنگام)	کسر حقوق به نسبت ساعت	بیمه روز کامل پرداخت می‌شود	ثبت در حضور و غیاب کافی است	فقط مبلغ کم می‌شود، سابقه بیمه‌ای حفظ می‌شود
غیبت	غیبت کامل در روز کاری بدون دلیل موجه	حقوق و مزایای روز غیبت حذف می‌شود	بیمه آن روز رد نمی‌شود	نیاز به اطلاع و تأیید کارفرما	تکرار، جریمه و حتی فسخ قرارداد دارد
مرخصی استحقاقی	مرخصی با حقوق طبق قانون (۲۶ روز در سال)	حقوق و مزایا کامل پرداخت می‌شود	بیمه و سابقه بدون تغییر	نیازمند درخواست و تأیید	مرخصی استفاده‌نشده قابل تسویه است

جمع بندی

کنترل و محاسبه کسری ساعت کار به صورت حرفه‌ای، نه تنها شفافیت و انضباط سازمانی را افزایش می‌دهد، بلکه از بروز اشتباهات محاسباتی و اختلافات حقوقی جلوگیری می‌کند. با استفاده از نرم ‌افزار حسابداری حقوق و دستمزد شرکت «پارسیک حساب»، فرآیند محاسبه کسری ساعت کار، اضافه‌کاری، مرخصی و جریمه‌ها به ساده‌ترین و دقیق‌ترین شکل ممکن انجام می‌شود و می‌توان آن را مطابق با نیازهای خاص شرکت شما شخصی‌سازی کرد. این ابزار حرفه‌ای به مدیران امکان می‌دهد تمرکز خود را بر افزایش بهره‌وری و رضایت کارکنان بگذارند و مطمئن باشند که محاسبات حقوق و دستمزد کاملاً مطابق با قوانین جاری و بخشنامه‌های سال ۱۴۰۴ انجام می‌شود.

 

سوالات متداول

آیا تأخیر یا ترک زودهنگام در روزهای تعطیل محاسبه کسری کار می‌شود؟

خیر. طبق قانون کار ایران، روزهای تعطیل رسمی و جمعه‌ها جزو ساعات موظف نیستند و حضور در آن‌ها معمولاً به‌عنوان اضافه کاری محسوب می‌گردد؛ بنابراین تأخیر یا تعجیل تاثیری بر کسری کار و حقوق ندارد.

یا کسری کار روی حق بیمه تأثیر دارد؟

خیر. حتی اگر کارمند در یک روز کمتر از ساعت کاری موظفی حضور داشته باشد، کارفرما موظف است حق بیمه همان روز را به‌طور کامل پرداخت کند. تنها مبلغ حقوق کاهش می‌یابد.

آیا استفاده از «ساعت کار روزانه» برای محاسبه کسری کار صحیح است؟

خیر. استفاده از ساعت کار روزانه می‌تواند مبلغی بیش از واقعیت کسر کند. همیشه حقوق ماهانه بر ساعات قانونی ماه تقسیم می‌شود تا نرخ ساعتی دقیق بدست آید.

آیا نرم افزار حقوق و دستمزد می‌تواند محاسبه کسری کار را ساده کند؟

بله. با استفاده از نرم افزار حقوق و دستمزد و نرم افزار حسابداری، محاسبات به‌روز و بدون خطا انجام می‌شود و تمام کسورات و جریمه‌ها به‌طور دقیق ثبت می‌گردد.